Τι είναι η μυθομανία και πώς αντιμετωπίζεται;

Σύμφωνα με πρόσφατα αποτελέσματα ερευνών, κάθε άνθρωπος λέει κατά μέσο όρο ένα ψέμα την ημέρα. Το ψέμα αυτό λέγεται είτε για να κάνουμε τον άλλο να αισθανθεί καλύτερα, είτε για να προστατέψουμε κάποιον από την αλήθεια, είτε για άλλους σοβαρότερους λόγους.

Τα καθημερινά- συνηθισμένα ψέματα που λένε οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν πολύ συγκεκριμένο λόγο για τον οποίο χρησιμοποιούνται (για να δικαιολογηθούμε, να προστατέψουμε κάποιο άτομο που αγαπάμε, να μην το πληγώσουμε, να το κάνουμε να αισθανθεί καλύτερα, να αποφύγουμε άσχημες συγκρούσεις, να αποφύγουμε την τιμωρία). Για το λόγο αυτό, τα ψέματα αυτά είναι απολύτως ελεγχόμενα από το άτομο, το οποίο έχει υπολογίσει από πριν τις συνέπειες του ψέματος που θα πει.

Το παθολογικό ψέμα ή αλλιώς μυθομανία χαρακτηρίζεται από συχνά και επανειλημμένα ψέματα για τα οποία δεν υπάρχει συγκεκριμένο κίνητρο. Τα ψέματα αυτά δεν ελέγχονται από το υποκείμενο, το οποίο αδιαφορεί για τις συνέπειες και τις περισσότερες φορές ζημιώνεται. Αυτό που ορίζει το παθολογικό ψέμα είναι η συχνότητα, η χρονιότητα και η έλλειψη οφέλους για το υποκείμενο. Ενώ το παθολογικό ψέμα εμφανίζεται συχνά σε συγκεκριμένες ψυχιατρικές διαταραχές, όπως είναι οι διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων (κλεπτομανία, πυρομανία, χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, στοιχηματοπαιξία) και οι διαταραχές προσωπικότητας, δε συνδέεται απόλυτα μαζί τους.

Το παθολογικό ψέμα αποτελεί ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο και οι αιτίες ανάπτυξής του είναι πολλές. Ορισμένες από αυτές είναι η σεξουαλική κακοποίηση στην παιδική ηλικία, η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στην οικογένεια, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, ορισμένοι γενετικοί παράγοντες (26% περισσότερη λευκή ουσία στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου), οι μαθησιακές δυσκολίες, η νοητική υστέρηση, η υπερπροστατευτικότητα των γονέων, η ζήλια και η αντιπαλότητα μεταξύ αδελφών και συγκεκριμένες ψυχιατρικές διαταραχές (διαταραχές προσωπικότητας και διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων).

Επιστημονικές έρευνες τονίζουν πως η μυθομανία συνδέεται άρρηκτα με τη χαμηλή αυτοεκτίμηση του ατόμου. Το άτομο δηλαδή προσπαθεί ουσιαστικά να εξαπατήσει τον ίδιο του τον εαυτό πιστεύοντας τα ψέματα που λέει στους άλλους για να νιώσει καλύτερα με τον εαυτό του, τουλάχιστον τη στιγμή που τα λέει. Τις περισσότερες φορές οι άνθρωποι αυτοί χρησιμοποιούν το ψέμα για να κερδίσουν το θαυμασμό των υπολοίπων ανθρώπων, να ελέγχουν και να «χειρίζονται» τους άλλους, να γεμίζουν το δικό τους αίσθημα ανεπάρκειας αλλά και πιθανές αποτυχίες τους.

Πώς μπορούμε λοιπόν να καταλάβουμε εάν κάποιος είναι μυθομανής;

• Μήπως προσπαθεί να τραβήξει την προσοχή σας με αυτά που λέει; Ο παθολογικός ψεύτης θέλει συνεχώς να βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής όλων. Για παράδειγμα θέλει να νιώθει ότι είναι ανώτερος από τους υπόλοιπους ανθρώπους, ότι έχει επιτύχει μεγαλύτερα και σημαντικότερα επιτεύγματα στην προσωπική και επαγγελματική του ζωή. Πολλές φορές στην προσπάθειά του αυτή χρησιμοποιεί υπερβολικές λεπτομέρειες στις ιστορίες του. Τα άτομα αυτά είναι συνήθως ανασφαλή και θεωρούν πως μόνο μέσα από τα ψέματα ο κόσμος θα τούς προσέξει.
• Μήπως κρύβει συγκεκριμένες επιβλαβείς συνήθειες; Το παθολογικό ψέμα μπορεί να προκύψει ως αποτέλεσμα της προσπάθειας του ατόμου να κρύψει ορισμένες συνήθειές του, όπως είναι οι κρίσεις υπερφαγίας, η ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια, η κατάχρηση ουσιών ή/και αλκοόλ. Τα ψυχοπαθολογικά αυτά προβλήματα χρήζουν θεραπευτικής αντιμετώπισης από ειδικό ψυχικής υγείας.
• Πώς αντιδρά όταν πιάνεται να λέει ψέματα; Το χειρότερο σενάριο για έναν παθολογικό ψεύτη είναι να κατηγορηθεί πως λέει ψέματα. Για το λόγο αυτό αντιδρά υπερβολικά και αρνητικά. Τις περισσότερες φορές θα επινοήσει ένα ακόμα μεγαλύτερο ψέμα για να καλύψει το προηγούμενο ή θα κατηγορήσει κάποιον άλλο. Θυμώνει και εξοργίζεται με το άτομο που τον έπιασε να λέει ψέματα. Κάποιες φορές το άτομο μπορεί να ξεσπάσει σε κλάματα, ιδιαίτερα εάν πιάστηκε να λέει ψέματα από ένα αγαπημένο του πρόσωπο.
• Αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα στην καθημερινότητά του; Οι παθολογικοί ψεύτες δυσκολεύονται πολύ να διατηρήσουν σταθερές διαπροσωπικές σχέσεις και δραστηριότητες, για αυτό το λόγο αλλάζουν συνεχώς δουλειές και δεν έχουν μόνιμες σχέσεις. Ενώ δημιουργούν πολύ εύκολα καινούριες φιλίες, δεν μπορούν να τις διατηρήσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επίσης, πολύ συχνά τα άτομα αυτά αποξενώνονται από την οικογένειά τους λόγω της συμπεριφοράς τους αυτής.

Τα προβλήματα που δημιουργούνται στο οικογενειακό και επαγγελματικό περιβάλλον είναι πάρα πολλά καθώς το άτομο ψεύδεται συνεχώς και έτσι δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ αλήθειας και ψέματος. Κατά συνέπεια, οι άνθρωποι που είναι γύρω από έναν μυθομανή οφείλουν πάντα να θυμούνται πως δεν μπορούν να έχουν στο άτομο αυτό απόλυτη εμπιστοσύνη και για να είναι σίγουροι θα πρέπει να εξακριβώνουν όλες τις πληροφορίες και από κάποιο άλλο άτομο.

Η αντιμετώπιση της μυθομανίας είναι αρκετά περίπλοκη, όχι όμως και αδύνατη. Από τη στιγμή που συνδέεται με πληθώρα ψυχιατρικών διαταραχών, όπως είναι οι διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων και οι διαταραχές προσωπικότητας, ο ειδικός ψυχικής υγείας πρέπει πρώτα να διαπιστώσει εάν υπάρχει κάποια διαταραχή πίσω από τα ψέματα αυτά ή αν το ψέμα αποτελεί μία συμπεριφορά που συνδέεται με συγκεκριμένα γεγονότα ζωής. Μεγάλο εμπόδιο για τη θεραπεία των ατόμων αυτών αποτελεί το γεγονός ότι τις περισσότερες φορές δεν αναγνωρίζουν ότι έχουν πρόβλημα και κατά συνέπεια δε ζητούν τη βοήθεια ειδικού.